RASİM SEZER
SMMM & B. DENETÇİ

GİRİŞ

5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun, Türkiye’de Ar-Ge ve yenilik faaliyetlerini teşvik etmek amacıyla yürürlüğe girmiştir. Bu kanun, işletmeleri teknoloji üretmeye ve bilimsel gelişmelere yönlendirmek için vergi, sigorta ve personel teşvikleri içermektedir.

Esas gaye, İşletmelerin Ar-Ge, Yenilik, Tasarım faaliyetlerine yönelmesini sağlamak, bu alanlarda nitelikli istihdamı artırmak ve Türkiye’nin teknoloji üretim kapasitesini geliştirmektir.

Bu yasa hükmüne göre, işletmeler “Gelir veya Kurumlar Vergisi Beyannamesi” üzerinden, Ar-Ge harcamalarının %100′ ü (ilave teşviklerle %150’ye kadar) matrahtan indirilebilir. İndirim, kazançtan değil, harcamadan kaynaklanır.

Ayrıca, Ar-Ge personeline sağlanan ücretlerde gelir vergisi stopaj teşviki, SGK işveren payı desteği gibi ek teşvikler de vardır.

I- AR-GE TÜRLERİ

A- AR-GE VE TASARIM MERKEZLERİ

1- 5746 Sayılı Kanun’un 3/(1) Maddesi Uygulaması:

28/2/2008 tarihinde kabul edilerek, 12/3/2008 tarihli ve 26814 Sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanan 5746 Sayılı kanun 3/1 maddesine göre;

a) Ar-Ge ve Tasarım İndirimi: Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve tekno girişim sermaye desteklerinden yararlananlarca gerçekleştirilen Ar-Ge ve yenilik harcamalarının tamamı ile, bu Kanun kapsamında yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde gerçekleştirilen münhasıran tasarım harcamalarının tamamı, 13/6/2006 tarihli ve 5520 sayılı Kurumlar Vergisi Kanununun 10 uncu maddesine göre kurum kazancının ve 31/12/1960 tarihli ve 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89 uncu maddesi uyarınca ticari kazancın tespitinde indirim konusu yapılır. (Ek iki cümle: 16/2/2016-6676/28 Md.)

b) Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili hesap döneminde indirim konusu yapılamayan tutarların, sonraki hesap dönemlerine devredilebilecektir. Devredilen tutarların, takip eden yıllarda her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınacaktır. Dolayısıyla, ilgili olduğu yılda yararlanılmayan indirim tutarı Ar-Ge indirimi tutarı süre sınırı olmaksızın sonraki yıllara devredilebilecektir.

c) Ayrıca, bu harcamalar, 4/1/1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununa göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir, bir iktisadi kıymet oluşmaması halinde ise doğrudan gider yazılır.

d) Cumhurbaşkanınca belirlenen kriterleri haiz Ar-Ge merkezlerinde ayrıca o yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamalarının bir önceki yıla göre artışının yüzde ellisine (%50) kadarı yukarıdaki esaslar dâhilinde ilave indirim konusu yapılabilir. (Proje başlangıç yılında bu haktan faydalanılmaz.)

e) Belirlenen kriterlere göre kanuni hadler içerisinde oranları ayrı ayrı veya birlikte farklılaştırmaya Cumhurbaşkanı yetkilidir.

f) (Değişik: 16/2/2016-6676/29 Md.) Bu Kanun kapsamındaki indirim, istisna, destek ve teşviklerden yararlananlar; 193 sayılı Kanunun 89 uncu maddesinin birinci fıkrasının (13) numaralı bendi, 5520 sayılı Kanunun 10 uncu maddesinin birinci fıkrasının (ğ) bendi hükümleri ile 4691 sayılı Kanunun geçici 2’nci maddesi hükümlerinden ayrıca yararlanamazlar.

2. Ar-Ge personeli istihdam eden Ar-Ge merkezlerinde ilgili yıl yapılan Ar-Ge ve yenilik harcamasının bir önceki yıla göre artışının yarısı da (%50) ilave indirim konusu yapılabilir.

3. İzin Alınması: Bu madde kapsamında destekler için Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından verilen Ar-Ge Merkezi, Tasarım Merkezi veya proje onayı gerekir. Ar-Ge Merkezi veya Tasarım Merkezi Kurmak İçin Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na başvuru yapılır. Başvuru için gerekli belgeler;

a) Organizasyon şeması
b) Personel listesi (Ar-Ge Merkezi En az 15, Tasarım Merkezi en az 10 tam zamanlı personel istihdamı)
c) Fiziki alan bilgileri
d) Proje örnekleri

Bakanlık, başvuruyu değerlendirip yerinde inceleme yapar. Uygun görülürse “Ar-Ge Merkezi” veya “Tasarım Merkezi” belgesi verilir.

4. Yeminli Malî Müşavir Tasdik Raporu: Ar-Ge merkezleri, tasarım merkezleri ve rekabet öncesi
İş birliği projelerinde, Ar-Ge ve tasarım indiriminin uygulanabilmesi için Yeminli Malî Müşavir tasdik raporunun ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde bağlı bulunulan vergi dairesine verilmesi zorunludur.

B- ARGE VE TASARIM MERKEZLERİ DIŞINDA,
İŞLETME BÜNYESİNDE AR-GE

1. 5746 Sayılı Kanun’un 3/(A) Maddesi Uygulaması;

5746 Sayılı Kanuna sonradan eklenen bir düzenlemedir. Bu maddeye göre, Ar-Ge ve Tasarım Merkezi niteliğine sahip olmadan, “Proje Bazlı Ar-Ge” teşvikler için, Tübitak, Kosgeb veya yetkili diğer kamu kurumlarının onayı ve desteği ile de yapılabilir. Proje kabul edilirse, 5746 kapsamındaki vergi ve sigorta teşviklerinden yararlanılabilir.

(6728 sayılı Kanun, TBMM’de kabul edilerek 15 Temmuz 2016 tarihli ve 60. maddesi aracılığıyla 5746 sayılı Kanun’un 3/A maddesini ilave etmiştir.)

a) Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının %100’ü, bu kapsamdaki projelerin Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından Ar-Ge ve yenilik projesi olarak değerlendirilmesi şartıyla, 5520 sayılı Kanunun 10 uncu maddesi ve 193 sayılı Kanunun 89 uncu maddesi uyarınca kazancın tespitinde indirim konusu yapılır. Ayrıca bu harcamalar, 213 sayılı Kanuna göre aktifleştirilmek suretiyle amortisman yoluyla itfa edilir, bir iktisadi kıymet oluşmaması hâlinde ise doğrudan gider yazılır.

b) Kazancın yetersiz olması nedeniyle ilgili vergilendirme döneminde indirim konusu yapılamayan tutar, sonraki vergilendirme dönemlerine devredilir. Devredilen tutar, takip eden yıllarda 213 sayılı Kanun’a göre her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında artırılarak dikkate alınır. (% 50 Artırım uygulanmaz.)

c) Araştırma ve geliştirme faaliyetleri ile doğrudan ilişkili olmayan giderlerden Ar-Ge indirimi hesaplanmaz. Ar-Ge indirimi tutarının hesabında tamamen araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanılan amortismana tabi iktisadi kıymetler için hesaplanan amortismanlar ile başka faaliyetlerde de kullanılan makine ve teçhizat için hesaplanan amortismanların bu kıymetlerin araştırma ve geliştirme faaliyetlerinde kullanıldıkları gün sayısına isabet eden kısmı dikkate alınabilir.

d) Bu madde kapsamında Ar-Ge indiriminden yararlanılacak harcamaların kapsamını ve uygulamadan yararlanılabilmesi için gerekli belgeler ile usulleri belirlemeye Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı müştereken yetkilidir.

2. Asgari Personel İstihdamı: Madde 3/1’ de Ar-Ge indirimi için, Ar-Ge merkezinde 15 veya tasarım
merkezinde 10 tam zamanlı personel şartı var iken, 3/A uygulamasında işletmenin ve projenin içeriğine göre yeterli personel istihdamı dışında, kendi başına ekstra bir personel sayısı zorunluluğu getirmez. Tabi ki, bu maddeye göre de yasal metinlerin ve ilgili mercilerin düzenlemelinde bu projelerde çalışacak personellerin vasıfları ve indirim şartları saklıdır.

3. Yeminli Malî Müşavir Tasdik Raporu: Ar-Ge ve Tasarım Merkezleri dışında, 5746 /3- A Kapsamında
olan ve Kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya Uluslararası fonlarca desteklenen Ar-Ge ve yenilik projelerinde, destek ve teşviklerden yararlananlarda anılan indirimin yapılabilmesi için Yeminli Malî Müşavir Tasdik Raporu’nun bağlı bulunulan vergi dairesine verilmesi şartı yoktur.

II- ORTAK HUSUSLAR

Her iki kapsamda da;

1. Personel Gelir Vergisi Desteği:

Ar-Ge ve destek personelinin ücretlerinden alınan gelir vergisinin büyük kısmı muaf tutulur:

a) Doktora derecesi olanlar için %95
b) Temel bilimlerde yüksek lisans yapanlar için %95
c) Diğer yüksek lisans mezunları için %90
d) Lisans mezunları için %90
e) Diğer çalışanlar için %80 oranında muafiyet uygulanır

Muhtasar beyannamede, tahakkuk eden vergiden terkin edilmek suretiyle uygulanır.

(Not: 01. Ağustos 2025 sonrası için, Gelir Vergisi Stopajı Teşviki, Ar-Ge, tasarım, yazılım ve destek personelinin ücretlerinin brüt asgari ücretin kırk katını aşmayan kısmı üzerinden hesaplanan gelir vergisi tutarı dikkate alınarak hesaplanacaktır.)

2. Sigorta Primi Desteği: Teknoloji merkezi işletmelerinde, Ar-Ge merkezlerinde, kamu kurum ve kuruluşları ile kanunla kurulan veya teknoloji geliştirme projesi anlaşmaları kapsamında uluslararası kurumlardan ya da kamu kurum ve kuruluşlarından Ar-Ge projelerini desteklemek amacıyla fon veya kredi kullanan vakıflar tarafından veya uluslararası fonlarca desteklenen ya da TÜBİTAK tarafından yürütülen Ar-Ge ve yenilik projeleri ile rekabet öncesi işbirliği projelerinde ve teknogirişim sermaye desteklerinden yararlanan işletmelerde çalışan Ar-Ge ve destek personeli, bu Kanun kapsamında yukarıda sayılan kurum ve kuruluşlar tarafından desteklenen tasarım projelerinde ve tasarım merkezlerinde çalışan tasarım ve destek personelin bu çalışmaları karşılığında elde ettikleri ücretleri üzerinden hesaplanan sigorta primi işveren hissesinin yarısı, Maliye Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.

3. Damga Vergisi İstisnası: Bu Kanun kapsamındaki her türlü Ar-Ge ve yenilik faaliyetleri ile tasarım faaliyetlerine ilişkin olarak düzenlenen kağıtlardan damga vergisi alınmaz.

4. Bu Kanunun 3 üncü maddesinde belirtilen gelir vergisi stopajı ve sigorta primi işveren hissesine ilişkin
teşviklerden yararlanacak olan destek personelinin, tam zaman eşdeğeri sayısı, toplam tam zamanlı Ar-Ge veya tasarım personeli sayısının yüzde onunu geçemez. Asgari Ar-Ge veya tasarım personeli sayısının hesabında fiilen ve tam zamanlı olarak çalışan personelin üçer aylık dönemler itibarıyla ortalaması esas alınır.

5. Bu Kanunda öngörülen şartların ihlali veya teşvik ve destek unsurlarının amacı dışında kullanılması
halinde, zamanında tahakkuk ettirilmemiş vergiler yönünden vergi ziyaı doğmuş sayılır. Sağlanan vergi dışı destekler ise 21/7/1953 tarihli ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre ve gecikme zammı uygulanmak suretiyle tahsil edilir..

III- FON AYIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ:

7263 sayılı Kanun’un 19. maddesiyle, 5746 sayılı Kanun’un 3/14 fıkrası olarak “fon ayırma yükümlülüğü” getirildi. Bu düzenleme ile; yıllık beyanname üzerinden “Ar-Ge/Tasarım İndirimi” tutarı 1.000.000 TL ve üzerinde olan kurumlar vergisi mükellefleri, bu tutarın %2’sini pasife “geçici fon hesabına” aktarmak zorunlu hale geldi.

1. 1/1/2022 tarihinden itibaren 3. üncü madde kapsamında yıllık beyanname üzerinden yararlanılan indirim
tutarı 1.000.000 Türk lirası ve üzerinde olan kurumlar vergisi mükellefleri tarafından, bu tutarın yüzde ikisini (%2) pasifte geçici bir hesaba aktarılır. İndirilen Ar-Ge tutarı, şirketin özkaynakları içinde “Özel Fon Hesabı” na alınır.

2. Bu tutar, bilançoda “Özkaynaklar” grubunda özel bir fon hesabında pasifte tutulur.

3. Üst sınır: 20.000.000 TL’ dır. Fon, ilerleyen dönemlerde sermayeye ilave edilebilir. Ortaklara
dağıtılamaz, işletmeden çekilemez. Başka hesaba aktarılamaz, amacı dışında kullanılamaz.

4. Bu fon indirimin yapıldığı yılı takip eden yıl sonuna kadar Türkiye’de yerleşik girişimcilere yatırım yapılmalıdır. Bunlar;

a) Girişim sermayesi yatırım fonu payı

b) Girişim sermayesi yatırım ortaklığı

c) Ve 4691 Sayılı Kanun kapsamındaki kuluçka merkezleridir.

5. Bu zorunluluğa uymama sonucu, İndirimin %20’si iptal edilir, vergi zıyaı cezası uygulanmaz ama vergi
tarh edilir. Cumhurbaşkanı bu fıkrada yer alan tutar ve oranları birlikte ya da ayrı ayrı sıfıra kadar indirmeye, beş katına kadar artırmaya yetkilidir. Bu fıkranın uygulanmasına ilişkin usul ve esaslar yönetmelikle belirlenir.

(Not: 7953 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile: Alt limit 1.000.000 TL’den 2.000.000 TL’ ye yükseltildi. Fon ayırma oranı %2 den %3’ e yükseltildi. Yıllık fon ayırma limiti ise 20.000.000 TL’den 100.000.000 TL olarak güncellendi.)

IV- YENİ DÜZENLEMELER

Yeni düzenlemelerle, 5746 sayılı Kanun kapsamında sağlanan Ar-Ge, tasarım, yazılım ve destek personelinin ücretlerine yönelik sağlanan gelir vergisi stopaj teşviki ve damga vergisi istisnasının uygulanmasına ilişkin aşağıdaki değişiklikler yapılmıştır.

1. Ücret Teşviki Üst Sınırı: 24 Temmuz 2025 itibarıyla Ar-Ge, tasarım ve destek personelinin gelir vergisi stopajı teşviki ve damga vergisi istisnası, aylık brüt asgari ücretin 40 katı ile sınırlandırılmıştır. Bu sınır Ağustos 2025 dönemi itibarıyla uygulanmaya başlanacaktır.

2. Uzaktan Çalışma Süresi: Ar-Ge ve tasarım merkezleri ile teknopark çalışanlarının merkez dışında geçirebilecekleri süre oranı 31 Aralık 2025 tarihine kadar uzatılmıştır.

3. Teşvik Süreleri: 5746 ve 4691 sayılı kanun kapsamındaki teşvikler 31 Aralık 2028 tarihine kadar uzatılmıştır.

SONUÇ:

Nitelikli istihdamı artırmak ve Türkiye’nin teknoloji üretim kapasitesini geliştirmek gayesi ile uygulanan 5746 sayılı Araştırma, Geliştirme ve Tasarım Faaliyetlerinin Desteklenmesi Hakkında Kanun kapsamında yayınlanan birçok yazı ve makalede çok ayrıntılı ve açıklayıcı bilgilerin varlığına rağmen;

Bazı metinlerin çok uzun oluşu, bazı özet metinlerde ise ayrımın yeterince vurgulanmaması nedeni ile, Kanun’un 3/(1) Maddesi ile, 3/(A) Maddesi arasındaki bu farklılığı atlayan bazı işletmeler tarafından, her ikisi de tamamen ayni esaslara bağlı imiş gibi tek tip şekilde uygulandığını veyahut AR-GE merkezi olmadıkları halde bu kapsamda getirilen ilave yükümlülükleri yerine getirmeye çalışan işletmeler olduğunu gördük.

Bu yazı ile, okuyucuların küçük de olsa var olan nüans farklarını daha net ayırabilmelerine yardımcı olmak için gayret ettik. Ayrıca yeni düzenlemelere de yer vererek yazının güncel kalmasını sağlamaya çalıştık.

Uygulama ile ilgili teknik detaylar, harcama çeşitleri, beyannamelerde gösterim v. b. hususlar konuyu dağıtmamak ve maksadı net bir şekilde ortaya koyabilmek açısından, bu yazınının konusu değildir.

Bu konular ile ilgili detaylara hem kanun hem de yönetmelikle birlikte ilgili vergi ve Sosyal Güvenlik mevzuatına ayrıca bakmak gerekecektir.

Faydalı olabilmek dileği ile…

KAYNAKLAR

1-28/2/2008 tarihinde kabul edilerek, 12/3/2008 tarihli ve 26814 Sayılı Resmi Gazete’ de yayınlanan 5746 Sayılı kanun. (16/6/2009 tarihli ve 5904 sayılı Kanunun 27 nci maddesiyle, 16/2/2016 tarihli ve 6676 sayılı Kanunun 28 inci maddesiyle ve 15/07/2016 tarihli 6728 sayılı Kanun 60. Maddesi ile ilave edilen değişiklikler başta olmak üzere yapılan düzenlemelerin işlenmiş hali.)

2-5746 Sayılı Kanun ile ilgili ilki 10/8/2016 tarihli 29797 Sayılı Resmi Gazetede yayınlanan uygulama yönetmeliği güncel hali.

4-1 Seri No.lu Kurumlar Vergisi Genel Tebliği

5- 7263 sayılı Kanunun (Kabul Tarihi:28/1/2021)

6- 16.12.2023 Tarihli 7953 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi.

7- www.rasimsezer.com.tr, Makaleler/Ar-Ge İndirimi Ve Destekler (03.12.2012)